نام گذاری کاروانسراها (خان ها) بیشتر بر اساس کالاهایی بوده که در آن کاروانسرا معامله میشده و یا از نام بنیانگذار آن کاروانسرا گرفته شده است.
کاروانسراها یا همان مجتمع های تجاری که امکان سکونت دارند در شهرهای اسلامی از لحاظ طرح و ترکیب ساختمانی تفاوت محسوسی با هم ندارند و با وجود گذشت قرنها ، تغییر زیادی در آنها بوجود نیامده است. کاروانسرا بطور کلی شامل یک حیاط میانی است که دور تا دور آن را حجره های به هم پیوسته تشکیل داده اند.
تفاوت کاروانسراها بیشتر در شکل زمین ، تعداد طبقات و نوع ایوان و رواق و راهروها می باشد. اکثر کاروانسراها دو طبقه هستند و البته در تبریز ، استانبول و بیروت کاروانسراهای سه طبقه هم وجود دارد. کاروانسراها در قاهره و فاس و چند شهر دیگر بیشتر از دو طبقه دارند.
کاروانسرا، در خاورمیانه به مسافرخانه‌ها یا مهمان‌خانه‌هایی که در فضای بزرگ برای راحتی کاروان‌ها هستند گفته می‌شود. اغلب در این نوع مهمان‌خانه‌ها که حیاطی بزرگ دارند، مسافران برای شب توقف می‌کنند. به کاروانسرای بزرگ، تیم می‌گویند. «تیم» یا «کاروانسرای بزرگ» بزرگ‌ترین نوع ساختمان‌های اسلامی است.
در یک تعریف ساده، کاروانسرا به ساختمانی اشاره دارد که کاروان را در خود جای می‌دهد و پلان آن معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، معمولاً ساده و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده‌است. یک دالان با طاق قوسی که مابین ورودی و حیاط داخلی قرار گرفته‌است، فضای کافی را برای جا دادن حیوانات بارکش فراهم ساخته‌است. بر روی سکوی برآمده‌ای که در پیرامون این حیاط قرار گرفته‌است، طاقگان‌هایی واقع شده‌اند که نمای داخلی را مفصل بندی می‌کنند. در پشت آنها حجره‌های کوچکی برای منزل دادن مسافران ساخته شده‌است. در کاروانسراهای دو طبقه، از حجره‌های پایینی برای انبار کردن کالاها و از حجره‌های بالایی برای منزل دادن مسافران استفاده می‌شد.
پررونق‌ترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها را می‌توان دوره صفویه دانست. در این دوران بود که شاه عباس یکم با توجه به تدبر خود، تصمیم به بازسازی و احیای جاده ابریشم نمود و یکی از الزامات این کار را احیای کاروانسراها می‌دانست. پژوهشگران همین موضوع را یکی از دلایل اشتهار بیشتر کاروانسراها به کاروانسرای شاه عباسی می‌دانند. هر چند ممکن است چندی از کاروانسراهای بازسازی شده کاروانسراهای پیش از صفویه باشد. از جمله کاروانسراهایی که در دوره صفویه ایجاد شده، کاروانسرای شاه عباسی کرج است که این کاروانسرا در زمان شاه سلیمان صفوی و بین سالهای ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۹ احداث گردیده‌است.
منبع : معماری بازار های اسلامی
- ۰۰/۰۳/۲۰