معماری بازار خان یزد

معماری بازار سنتی خان یزد

معروفترین بازار تاریخی یزد، بازار خان است. این بازار که قدمت آن به دوره افشاریه می رسد، در واقع طویلترین بازار یزد هم هست. بازار خان یزد یکی از بازارهای سرپوشیده تاریخی و پراهمیت ایران است که همانند سایر بازارهای ایرانی از معماری ویژه‌ای بهره می‌برد.

بازار خان یزد مشتمل بر دو بخش متقاطع شمالی-جنوبی و شرقی-غربی است. بازار خان یزد در مجموع ۲۷۴ متر طول دارد که آن را به کوچک‌ترین بازار ایرانی بدل می‌سازد. هرچند که همین بازار، طولانی ترین و عریضترین بازار این شهر به شمار می‌رود. در ساخت این بازار نیز همانند سایر بناهای شهر یزد، عمدتا از مصالحی همچون آجر، خشت، گچ و گل استفاده شده است. بازار خان یزد از راسته‌ها، بازارها و تیمچه‌های متعددی تشکیل شده است که در گذشته هر یک با نام خاص خود شناخته می‌شدند.

 

 

 

 

 

 بازار خان یزد که گاهی به صورت بازار خوان نوشته می شود، در میان مکان های دیدنی و گردشگری شهر یزد آن چنان خودنمایی می کنه که با قدمت و معماری فوق‌ العاده‌اش، گردشگران را سر ذوق آورده.

پلان این بازار قسمت ‌های مختلفی داره و از زمان های قدیم تا حالا، یکی از مهم‌ترین مراکز مبادله‌ کالا در میان مردم بوده و حتی امروزه هم همچنان اهمیت تجاری خود را برای مردم یزد حفظ کرده. اگه می خوای با معماری، تاریخچه، ساعت کار و جاهای دیدنی بازار خان یزد آشنا بشی، باز هم همراه من باش تا شما رو به یکی از مراکز خرید کهن شهر ببرم تا به این سوال هم جواب داده باشیم: کجای یزد برویم؟

 

شاید خودت هم خوب می دونی که شهر یزد یکی از قدیمی‌ ترین و زیباترین شهرهای ایرانه. این شهر دارای آب‌ و هوای خشکی هست اما برخلاف خشکی آب‌ و هوایش، روح تازه دمیده شده در شهر، می تونه جان و روان تو رو آرامش بده. فکر نکن که یزد، کویریه و تو نمی تونی هیچ جای دیدنی، اونجا پیدا کنی؛ برعکس! این شهر جزو معروف ترین مکان های دیدنی ایرانه. حتی خارجی ها هم جاهای دیدنیش رو می شناسن.

 واژه‌ “یزد” به معنای شهر خدا و سرزمین مقدسه و خالی از لطف نیست که این شهر را به همراه جاذبه‌ های دیدنی و تاریخیش به راستی برازنده‌ این اسم بدونیم.

حالا بپردازم به علت این که چرا بازار خان یزد هنوز هم معروفه و این قدر توریست ها بهش علاقه دارن:

هر ساله به سبب تنوع کالایی موجود در این بازار و محصولات سنتی اون، تعداد زیادی از گردشگران و حتی مردمان محلی، چرخه خرید و فروش رو در این جا زنده نگه داشتن. گذر زمان هم نتونسته از رونق این بازار، کم کنه.

 بسیاری از سوغاتی‌ های ارزشمندی که مسافران یزد برای دوستان و خانواده خودشون تهیه می‌ کنن از بازارخان یزد قابل تهیه هست. شما هم اگه به شهر یزد سفر کنی می تونی بسیاری از ظروف مسی، دستمال یزدی، ترمه، پارچه و… رو از همین بازار بخری.

 علاوه بر خرید کردن می‌ تونی از معماری بی ‌نظیر و فضای تاریخی زیبای اونجا نیز لذت ببری. حتی مردم محلی شهر یزد هم بسیاری از اقلام روزمره خودشون رو از این بازار تهیه می‌ کنن. خیلی از افراد هم ترجیح میدن کلاهای مهم و ضروری مثل سوغاتی ها و حتی جهیزیه دخترانشان رو از همین جا بخرن.

بازار خوان یزد علاوه بر اهمیت تجاری، دارای اهمیت گردشگری هم هست. به نظرم کمتر کسی پیدا میشه که به یزد سفر کنه اما دلش نخواد که یه سری به این بازار زیبا و سنتی بزنه. شما هم اگه به این بازار بری حتماً روحیه ات عوض می شه و علاوه بر اون، با بخشی از تاریخ غنی ایران هم آشنا می شی. حال و هوای این بازار قدیمی‌، شما رو در تاریخ به عقب می‌ کشونه؛ این جا می تونی تصاویری رو ببینی که اون ها رو تا بحال فقط توی فیلم‌ های قدیمی ایرانی دیده‌ بودی.

 

 

تاریخچه بازار خان یزد

 تاریخچه بازار خان در یزد مربوط به عهد قاجاریه است که 274 متر طول و 4 تا 6 متر ارتفاع داره. این بازار به دو بخش تقسیم می شه: شمالی و جنوبی؛ شرقی و غربی.

بخش شمالی و جنوبی بازار، 53 باب مغازه و بخش شرقی و غربی، 100 باب مغازه داره. بنابراین به طور کلی متشکل از 153 باب مغازه می شود.

 از اون جایی که این بازار یکی از بزرگ ‌ترین و طویل ‌ترین بازارهای منطقه محسوب می شه، این تقسیم بندی، دسترسی و آشنایی با قسمت‌ های مختلف بازار رو آسان‌ تر می کنه. البته گفته شده که این تقسیم ‌بندی به علت ساخت خیابان قیام بوده و باعث شده که حتی برخی حجره ‌های بازار خان خراب بشن.

 این بازار در زمان ناصر الدین شاه توسط محمد تقی بافقی و نوادگان او احداث شد. محمد تقی خان بافقی، موسس خوانین و یکی از حکام یزد بوده که در طول عمر خودش آثار گران ‌بهایی نظیر باغ دولت آباد، بازار قیصریه، میدان خان، باغ گلشن و مدرسه خان را به جا گذاشته. به دلیل معماری منحصر به فرد این بازار، عده‌ای معتقد هستن که ساخت این بازار به صورت تدریجی صورت گرفته. این نظریه تقریباً کمی قابل تامله، چون که بازار خوان به عنوان یک مجموعه مادر معرفی شده که دارای زیر مجموعه‌ های دیگه ای نیز می باشد.

در اصل باید گفت بازار خان یزد، زیر مجموعه‌ “مجموعه‌ خان” هستش که  شامل بازار، حمام خان، مدرسه خان و میدان خان می شود. از اون جایی که این مجموعه، بسیار عظیمه، طبیعیه که تمام بازار در دوره‌ قاجاریه ساخته نشده باشه و بخشی از آن هم متعلق به افشاریه باشه!

اسم گذاری این بازار هم داستان جالبی داره. بهتره این قسمتش را هم گوش کنی، حتماً برات جذابه:

 در یزد قدیم، تنها افراد بزرگ شهر و یا افرادی که بهشون می گفتن “خان‌”، اجازه ورود به این بازار رو داشتن و مردم عادی یا همون رعیت ‌ها حق رفت و آمد در این بازار رو نداشتن! به همین دلیله که اسم اینجا را “بازار خان یا همان بازار خوان” گذاشتن.

باید بهت بگم که این بازار به اندازه ای قدیمی و ارزشمنده که مجموعه‌ کل این منطقه در سال 1382 با شماره 8544 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

 

 

معماری بازار خان در یزد

 بازارها معمولاً ستون ‌های اقتصادی شهرهای قدیمی از جمله یزد بودن. این مسأله از دوره های قبل از اسلام تا به حالا هم صادق بوده. در این قسمت می خوام تو رو به دوره های کهن ببرم، جایی که به تاریخ بازار خان یزد مربوط بشه:

یزد در روزگاران قدیم به دلیل این که در مسیر جاده‌ ابریشم قرار داشته یکی از پر رفت و آمدترین مکان‌ ها برای تجارت و بازرگانی بوده و همین امر باعث شده تا بازارهای زیادی را در خودش داشته باشه؛ تا جایی که این بازارها به وسیله‌ دالان‌ هایی به همدیگه وصل میشن و یک مجموعه بزرگ مانند بازار سنتی خان رو به وجود میارن. این بازارها محل فروش صنایع دستیِ قدیمی و سنتی هستن که عمده‌ ترین کالاهای مورد معامله در این بازارها شامل طلا، شیرینی‌ های یزدی، پارچه و فرش میشن.

می تونیم انتظار داشته باشیم که به سبب اهمیت بازارها در بافت این شهر قدیمی و موقعیت اون در گذشته، پلان معماری بازارها در این شهر باید کمی منحصر به فرد باشه. خب بهتره که الان بپردازم به توضیحاتی درباره معماری بازارخان یزد:

معماری بازار خان یزد چیزیه که می‌ تونیم از اون به عنوان یکی از نماد‌های معماری بازارهای سنتی اسم ببریم. این بازار در واقع طولانی‌ ترین بازار یزد به حساب میاد. مصالح به کار رفته برای ساخت این بازار عمدتا خشت، گل، آجر و گچ هست و همین انتخاب نوع مصالح باعث شده که این بازار حتی در تابستان ‌های گرم شهر یزد، دارای محوطه خنک باشه.

 چون که این بازار، طولانی‌‌ ترین بازار شهر یزده، تیمچه ‌های (منظور از تیمچه، همون کاروانسرا‌های کوچکیه که در دل بازارهای سنتی و قدیمی قرار دارن) متعددی داره و باعث پیچ در پیچ شدن این بازار قدیمی میشن.

 هر قسمت از ابن بازار اسم های مشخصی داره و در هر قسمت، حرفه‌ خاصی در جریانه. در میون تمام این بازارها، بهترین معماری، متعلق به بازار قیصریه در فاصله‌ میدان خان و مدرسه خان هستش. این بازار به فروش پارچه اختصاص داره اما معماری آن نسبت به سایر بازارها زیباتره. شاید بگی که اسم بازار قیصریه را هم تا حالا برای شهر اصفهان شنیده بودی؛ اما شهر یزد هم همین بازار را داره که معماری های منحصر به فردی داره.

 این بازار دارای دو در چوبیه که به وسیله آن، بازار باز و بسته می‌ شه. این بازار به لحاظ معماری به یک راسته فرعی، دالان یا تیمچه وصل بوده و معمولاً کالاهای گران ‌بها و ارزشمند در آن معامله می‌شده. این بازار قیصریه در سال 1381 با شماره 7795 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده.

 

 

بازار خان یزد کجاست و ساعات کار آن به چه صورت است؟

 برای سفر به یزد می توانی از هواپیما استفاده کنی در غیر این صورت می توانی با کلیک یا تاچ روی عبارت های تور یزد با قطار یا تور یزد با اتوبوس به صفحه مربوطه بروی آن ها رو امتحان کنی. وقتی به شهر یزد رسیدی و تصمیم گرفتی که از بازار خان یزد دیدن کنی، آدرس آن بدین صورت می باشد:

باید به سمت چپ میدان امیر چخماق بری، بعدش وارد خیابان قیام بشی و بری به سمت بازار خان. قطعاً یه سفر گردشگری جذاب رو در این مکان خواهی داشت.

ساعت کار بازار خان نیز تقریبا در اکثر مواقع از 8 صبح الی 10 شب می باشد.

 

 

 

منبع : معماری بازار یزد